Wyrok TK w sprawie ryczałtów za noclegi kierowców

W dniu 24 listopada 2016 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisów, na podstawie których dokonywano zwrotu kosztów noclegu w czasie zagranicznej podróży służbowej kierowcy. Ocenie pod kątem zgodności z Konstytucją podlegał m.in.:

• art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców w związku z art. 77⁵ § 2, 3 i 5 K.p. oraz w związku z § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (dalej: rozporządzenia delegacyjnego),
   
• art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców w związku z art. 77⁵ § 2, 3 i 5 K.p. oraz w związku z § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (obowiązującego do 28 lutego 2013 r., dalej: poprzedniego rozporządzenia delegacyjnego).

Trybunał uznał art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców - rozpatrywany w powiązaniu z wyżej wskazanymi przepisami i w odniesieniu do kierowców w transporcie międzynarodowym - za niezgodny z Konstytucją. Przypomnijmy, że:

• art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców stanowi, iż kierowcy w podróży służbowej przysługują należności z tytułu tej podróży, ustalane na zasadach określonych w art. 77⁵ § 3-5 K.p.,
   
• art. 77⁵ § 3-5 K.p. normuje zwrot kosztów podróży służbowej w sferze pozabudżetowej, odsyłając do rozporządzenia delegacyjnego w sytuacji, gdy pracodawca pozabudżetowy nie uregulował kwestii należności za podróże służbowe w przepisach zakładowych lub w umowie o pracę (z zastrzeżeniem minimalnej wysokości diety),
   
• § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia delegacyjnego i § 9 ust. 1, 2 i 4 poprzedniego rozporządzenia delegacyjnego określają (określały) warunki zwrotu kosztów noclegu w podróży służbowej, m.in. wypłaty ryczałtów za nocleg oraz zwolnienie z obowiązku zwrotu tych kosztów w sytuacji, gdy pracodawca zapewnił bezpłatny nocleg.

Trybunał Konstytucyjny wydając wyrok (sygn. akt K 11/15) wskazał, że zakwestionowany przepis (art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców) został skonstruowany niezgodnie z zasadami techniki prawodawczej, zawierając kaskadowe odesłanie do innych przepisów. Zaskarżony przepis ustawy o czasie pracy kierowców odsyła bowiem do art. 77⁵ K.p., który z kolei zawiera odesłanie do rozporządzenia delegacyjnego. Tymczasem przepisy nie powinny odsyłać do przepisów, które również zawierają odesłanie. Zdaniem Trybunału zastosowana przez ustawodawcę konstrukcja odesłania powodowała wątpliwości interpretacyjne, co miało wpływ na wyraźnie odmienną wykładnię prezentowaną w różnych wyrokach Sądu Najwyższego.

Ponadto TK uznał, że art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, odsyłając w zakresie należności z tytułu podróży służbowych kierowców do ogólnych zasad zawartych w Kodeksie pracy, nie uwzględniał specyfiki podróży służbowych kierowców. Przepisy kodeksowe dotyczą podróży służbowej w klasycznym ujęciu, tj. sporadycznych wyjazdów służbowych, odbywanych najczęściej do miejscowości, w których istnieje możliwość noclegu w hotelu. Takie podróże występują w sferze budżetowej i są nieporównywalne z warunkami podróży służbowych kierowców, zwłaszcza w transporcie międzynarodowym. W ocenie Trybunału zachodzi konieczność stworzenia odrębnych regulacji dotyczących podróży służbowych tej grupy zawodowej.

Trybunał wskazał też, że przedsiębiorcy z branży transportowej, kierując się art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego, ponosili koszty podwyższenia standardu kabin kierowcy w samochodach ciężarowych. Działania te podejmowane były w celu zapewnienia kierowcom noclegu w warunkach, które zwalniałyby pracodawców z konieczności wypłaty ryczałtu za nocleg. Trybunał uznał, że oczekiwanie pracodawców, iż przystosowanie kabin samochodów odniesie taki skutek, było usprawiedliwione.

Wyrok TK z dnia 24 listopada 2016 r. nie dotyczy wypłaty ryczałtów za nocleg kierowcom w krajowej podróży służbowej.

Omawiany wyrok TK został opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 29 grudnia 2016 r., pod poz. 2206. Ponieważ Trybunał nie odroczył utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów, art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców stracił moc w dniu 29 grudnia 2016 r. - ale tylko w zakresie wypłaty należności za nocleg (w tym ryczałtów) kierowców w transporcie międzynarodowym. Wyrok jest ostateczny i nie podlega zaskarżeniu (patrz art. 190 Konstytucji RP). Jest on podstawą do wznowienia postępowania w prawomocnie zakończonych sprawach o ryczałty noclegowe, w których wydano wyrok w oparciu o niekonstytucyjne przepisy. Przy czym wniosek o wznowienie można było złożyć w terminie 3 miesięcy od ogłoszenia wyroku TK.