Przedawnienie podatku zabezpieczonego hipoteką

Zabezpieczenie spłaty

Ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomościach podatnika (płatnika, inkasenta, następcy prawnego oraz osób trzecich) to sposób na zyskanie więcej czasu na ściągnięcie danin.

Zobowiązania zabezpieczone hipoteką przymusową - zgodnie z art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej - nie przedawniają się. Zastrzega się jednak, że po upływie terminu przedawnienia nie może być prowadzona egzekucja z innych składników majątku podatnika niż obciążona nieruchomość. Nie biegną również odsetki za zwłokę. Są one naliczane do dnia, w którym upłynął termin przedawnienia zobowiązania podatkowego (włącznie z tym dniem).

Przepis do poprawki

Zasadność opisanego "przywileju" budzi wątpliwości.

Trybunał Konstytucyjny, wyrokiem z dnia 8 października 2013 r., sygn. akt SK 40/12, uznał za sprzeczne z ustawą zasadniczą nieprzedawnianie się zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką przymusową. Naruszenie obowiązku płacenia podatku - mimo że jest zachowaniem nagannym i sprzecznym z interesem publicznym - nie uzasadnia egzekwowania długu przez dziesięciolecia. Trybunał Konstytucyjny nie zanegował samej możliwości ustanowienia hipoteki przymusowej. Nie może być natomiast tak, że podatnicy posiadający grunt czy dom znajdują się w gorszej sytuacji niż ci, którzy takim majątkiem nie dysponują. Nie wolno uzależniać zakresu czasowego obowiązków obywateli i firm od tak arbitralnej przesłanki, jaką jest fakt posiadania lub nieposiadania nieruchomości.

Problem w tym, że Trybunał Konstytucyjny odniósł się do przepisu sankcjonującego nieprzedawnianie się zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką przymusową obowiązującego w latach 1998-2002. Obecny jego odpowiednik, czyli art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, powiela niedozwoloną normę (rozszerzając ją dodatkowo na zastaw skarbowy). Oficjalnie jednak przepis ten nie został zakwestionowany. Trybunał Konstytucyjny jedynie w uzasadnieniu omawianego wyroku wskazał, że wymaga on modyfikacji. Dotychczas nie zmieniono spornych regulacji.

Niekonstytucyjna norma

Podatnikom z pomocą przyszły sądy administracyjne. Sądy, kontrolując legalność działań urzędników, mają obowiązek dokonać wykładni prawa w sposób zgodny z zasadami konstytucyjnymi. Uwzględniają więc wyrok Trybunału Konstytucyjnego - mimo że formalnie nie odnosi się on do obowiązujących obecnie przepisów o hipotece przymusowej - przy ocenie wydanych na ich podstawie decyzji i postanowień administracyjnych.

Treść aktualnych regulacji nie różni się od przepisu zakwestionowanego i uznanego za niezgodny z ustawą zasadniczą. Powielają one niedozwoloną normę prawną (rozszerzoną na zastaw skarbowy). Można więc w tej sytuacji mówić o oczywistej niezgodności z zasadami konstytucyjnymi obecnie obowiązujących przepisów stanowiących o nieprzedawnianiu się podatków zabezpieczonych hipoteką przymusową. Nie może być tak, że ustanowienie hipoteki przymusowej na podstawie przepisu w brzmieniu funkcjonującym w latach 1998-2002 nie wywołuje żadnych skutków prawnych w zakresie terminu przedawnienia, podczas gdy stosowanie takiego zabezpieczenia w oparciu o obecnie obowiązującą analogiczną regulację powoduje nieprzedawnianie się zobowiązań podatkowych (por. wyrok NSA z dnia 16 września 2014 r., sygn. akt I FSK 317/14). Oczywista niezgodność przepisu prawnego z ustawą zasadniczą, potwierdzona wypowiedzią Trybunału Konstytucyjnego, stanowi dla sądu wystarczającą przesłankę do odmowy jego zastosowania (por. wyrok NSA z dnia 5 grudnia 2014 r., sygn. akt I FSK 1824/13).

Regulacje dotyczące przedawnienia zobowiązań podatkowych mają służyć m.in. stabilizowaniu stosunków społecznych poprzez wygaszanie z upływem czasu zadawnionych należności. Niepewność podatnika co do stanu jego zobowiązań podatkowych nie może trwać przez dziesięciolecia. Podatki zabezpieczone hipoteką przymusową przedawniają się na ogólnych zasadach określonych w art. 70 § 1-7 Ordynacji podatkowej. Wygaśnięcie takiego zobowiązania wskutek przedawnienia stanowi samoistną przesłankę do umorzenia postępowania egzekucyjnego niezależnie od tego, czy zostało ono zabezpieczone hipoteką, czy nie (por. wyrok NSA z dnia 21 stycznia 2015 r., sygn. akt II FSK 1764/14).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2016 r. poz. 599 ze zm.)

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.)