Zmiany w ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń chorobowych dla osób deklarujących podstawę składki na ubezpieczenie chorobowe

Świadczenia dla ubezpieczonych

Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jak sama nazwa wskazuje, przysługują osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu. Osoby prowadzące własną działalność pozarolniczą, zwane dalej przedsiębiorcami (inaczej niż pracownicy, dla których ubezpieczenie to jest obowiązkowe), mogą przystąpić do tego ubezpieczenia na zasadzie dobrowolności. Jeśli to uczynią i jednocześnie terminowo oraz w prawidłowej wysokości opłacają składki na ubezpieczenia społeczne, mogą skorzystać z należnego świadczenia chorobowego.

Oczywiście warunkiem nabycia stosownych uprawnień jest spełnienie warunków określonych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.), zwanej dalej ustawą zasiłkową.

Wysokość świadczeń

Wysokość należnego świadczenia chorobowego oblicza się jako odpowiedni procent podstawy wymiaru zasiłku. Jest on zróżnicowany w zależności od rodzaju świadczenia oraz okoliczności uzasadniających jego przyznanie.

Przy czym obowiązujące wartości określone są jako miesięczne. Aby obliczyć, jaka kwota świadczenia przysługuje ubezpieczonemu za każdy dzień niezdolności do pracy, należy odpowiedni procent podstawy wymiaru zasiłku podzielić przez 30 (np. podstawa wymiaru zasiłku × 80% : 30).

Tę tzw. stawkę dzienną wypłaca się za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

Podstawa z przychodu

Podstawę wymiaru zasiłku dla osób niebędących pracownikami, w tym dla przedsiębiorców, co do zasady stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Co do zasady, gdyż w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem tych 12 miesięcy, brany jest pod uwagę przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.

Za przychód, w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej, uznawana jest tu kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu wartości odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na to ubezpieczenie. Przypomnijmy, iż jej wysokość stanowi zadeklarowana przez ubezpieczonego kwota, która dla przedsiębiorców nie może być:

• niższa niż odpowiednio:
   
• 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy, lub
   
• 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia - w przypadku osób rozliczających składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach, oraz
   
• wyższa niż 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy.

Kwestię tę reguluje art. 18 ust. 8, art. 18a oraz art. 20 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.), zwanej dalej ustawą systemową.

W 2015 r. miesięczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe dla osób prowadzących własną działalność pozarolniczą nie mogła być zatem niższa niż odpowiednio: 2.375,40 zł lub 525 zł (1.750 zł × 30%) oraz wyższa od 9.897,50 zł.

Zmiana przepisów

Przeciętną wartość uwzględnianego przychodu, stanowiącą podstawę wymiaru zasiłku, ustala się przez podzielenie przychodu osiągniętego za okres 12 lub pełnych miesięcy kalendarzowych, przez liczbę miesięcy, w których przychód ten został osiągnięty. Tak wynika z art. 38 ust. 1 ustawy zasiłkowej, mającego za sprawą art. 48 ust. 2 odpowiednie zastosowanie do ubezpieczonych niebędących pracownikami.

Dotychczas obowiązujące przepisy pozwalały na pobieranie bardzo wysokiego świadczenia przez długi okres (np. rocznego zasiłku macierzyńskiego), po opłaceniu składki na ubezpieczenie chorobowe od maksymalnej podstawy jej wymiaru zaledwie za jeden pełny miesiąc kalendarzowy.

Ponieważ uznano, że przepisy te są nadużywane, wprowadzono zmianę w tym zakresie. Polega ona na tzw. uśrednieniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, a tym samym i podstawy wymiaru świadczenia chorobowego dla osób, dla których podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, podlegających ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż 12 miesięcy. Przy jej obliczaniu można posłużyć się następującym wzorem:

gdzie:

Zgodnie z pierwotnymi założeniami, nowe zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku, wprowadzone za sprawą ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1066 ze zm.), miały obowiązywać już od 1 listopada 2015 r. Co więcej miały objąć nie tylko osoby nabywające prawo do świadczeń chorobowych po raz pierwszy albo po przerwie przekraczającej 3 pełne miesiące kalendarzowe, ale również osoby, które po wejściu w życie przepisów uzyskałyby prawo do kolejnego świadczenia, nawet jeśli nie byłoby przerwy między nimi albo byłaby ona krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. W tym przypadku bowiem nie miał mieć zastosowania art. 43 ustawy zasiłkowej.

Ostatecznie jednak ustawodawca przesunął termin wprowadzenia nowych zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłku dla osób preferujących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe na dzień 1 stycznia 2016 r. i jednocześnie wycofał się z wyłączenia stosowania art. 43 ustawy zasiłkowej. Stało się tak za sprawą ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1735).

Jest to dobra wiadomość dla osób korzystających ze świadczeń chorobowych przed dniem 1 stycznia 2016 r. Póki bowiem nie powstanie przerwa między świadczeniami wynosząca co najmniej 3 pełne miesiące kalendarzowe, podstawę wymiaru kolejnego świadczenia stanowić będzie podstawa wymiaru ostatnio wypłacanego świadczenia, nawet jeśli ustalona była na dotychczasowych zasadach.

Przy czym uwzględnienie "starej" podstawy wymiaru zasiłku będzie możliwe, o ile zostanie zachowana ciągłość ubezpieczenia chorobowego. Jeśli bowiem prawo do kolejnego świadczenia chorobowego powstanie po przerwie w tym ubezpieczeniu, ZUS, jako płatnik zasiłków, od nowa ustali podstawę wymiaru świadczenia należnego po tej przerwie, a więc po 31 grudnia 2015 r. już według nowych reguł, określonych w art. 48a ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. To, że od poprzedniego świadczenia nie upłyną jeszcze trzy pełne miesiące kalendarzowe, nie będzie miało w tym przypadku znaczenia.