Udzielanie urlopu rodzicielskiego na nowych zasadach

Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego/na prawach urlopu macierzyńskiego albo po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu pracownik może skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Wymiary urlopu rodzicielskiego, w związku z likwidacją dodatkowego urlopu macierzyńskiego, zostały przedłużone (patrz ramka w dalszej części dodatku).

Urlop w nowych wymiarach przysługuje łącznie obojgu rodzicom, którzy mogą z niego korzystać jednocześnie. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć ustawowych wymiarów. Zasada ta obowiązuje również w przypadku, gdy jeden rodzic korzysta z urlopu rodzicielskiego (z uwagi na swój status pracownika), a drugi pobiera w tym czasie zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego. Łączny wymiar urlopu i zasiłku nie może wówczas przekroczyć wymiaru urlopu rodzicielskiego (art. 182^1a K.p.).

WAŻNE: Wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego składa się w terminie nie krótszym niż 21 dni przed jego planowanym rozpoczęciem.

Treść wniosku o udzielenie wspomnianego urlopu oraz dokumenty, które należy do niego dołączyć, określa rozporządzenie w sprawie urlopów rodzicielskich. Pracownik może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie, za zgodą pracodawcy. Jedynie w przypadku urlopu rodzicielskiego udzielanego "z góry", w trybie art. 179¹ K.p., pracownik może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego na mocy swojej jednostronnej decyzji - bez zgody pracodawcy.

Niezależna część urlopu rodzicielskiego

Urlop rodzicielski można wykorzystać jednorazowo lub maksymalnie w 4 częściach, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej, z wyjątkiem jednej części w wymiarze 16 tygodni urlopu, która może być wykorzystana aż do upływu roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat (art. 182^1c K.p.) Ta "luźna" część urlopu rodzicielskiego pomniejsza liczbę części, na które można podzielić urlop wychowawczy. Między urlopem macierzyńskim a rodzicielskim oraz między częściami urlopu rodzicielskiego nie może wystąpić ani jeden dzień przerwy, nawet jeżeli miałby to być dzień wolny od pracy (z wyjątkiem wspomnianej niezależnej części urlopu).

Minimalny wymiar części urlopu rodzicielskiego wynosi 8 tygodni z wyjątkiem:

• pierwszej części urlopu - która przy urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni, a w razie przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 7. roku życia (lub do 10. roku życia w przypadku odroczenia obowiązku szkolnego dziecka) nie krótsza niż 3 tygodnie,
   
• sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni.

Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu, w co wchodzą również wnioski o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego, złożone przez rodzica, który jest ubezpieczony z innego tytułu niż stosunek pracy.

Nowe zasady podejmowania pracy na urlopie rodzicielskim

Od 2 stycznia 2016 r. w razie podjęcia pracy w czasie urlopu rodzicielskiego (w wymiarze maksymalnie do połowy etatu) wymiar tego urlopu ulega wydłużeniu (art. 182^1e i art. 182^1f K.p.).

Wymiar części, o którą urlop zostanie wydłużony odpowiada iloczynowi tygodni, przez które pracownik zamierza łączyć pracę z urlopem i wymiaru etatu, w jakim ta praca zostanie podjęta. Owe przedłużenie urlopu rodzicielskiego może być powiązane tylko z tą częścią urlopu rodzicielskiego, w czasie której pracownik świadczy pracę (o ile urlop będzie wykorzystywany w częściach). W przypadku gdy wymiar części przedłużającej urlop rodzicielski nie będzie odpowiadał wielokrotności tygodnia, będzie ona udzielana w dniach, przy czym niepełny dzień zostanie pominięty.

Pracownik ma prawo do łączenia pracy z urlopem rodzicielskim także w trakcie części przedłużającej ten urlop. W takiej sytuacji wymiar tej części (ustalonej zgodnie z zasadami przedstawionymi powyżej), podlega ponownemu przeliczeniu. Mianowicie w razie zamiaru podjęcia pracy w trakcie części przedłużającej, jej wymiar ustalany jest poprzez podzielenie "wyjściowego" wymiaru tej części (obliczonej jako iloczyn tygodni, w których pracownik łączy pracę z urlopem w jego podstawowym zakresie i wymiaru tej pracy) przez różnicę liczby 1 i wymiaru etatu, w ramach którego pracownik zamierza pracować w czasie przedłużenia urlopu. Należy zaznaczyć, że w takiej sytuacji nie występują dwa przedłużenia - pierwsze z tytułu pracy na urlopie rodzicielskim w podstawowym zakresie i drugie, z uwagi na pracę w czasie części przedłużającej - ale jedno przedłużenie urlopu rodzicielskiego, obliczane dwuetapowo (patrz przykład).

Sposób wykorzystania przez pracownika urlopu rodzicielskiego, w tym części powstałej w wyniku jego przedłużenia, powinien wynikać z treści wniosku w sprawie świadczenia pracy w czasie wspomnianego urlopu. Pracownik wskazuje w nim, czy i w jakim zakresie zamierza łączyć pracę z urlopem, co będzie decydowało o sposobie wyliczenia części przedłużającej. Termin na złożenie wniosku o podjęcie pracy w trakcie urlopu rodzicielskiego został ustalony na 21 dni przed rozpoczęciem pracy. Treść wniosku oraz dokumenty, jakie należy do niego dołączyć, określa rozporządzenie w sprawie urlopów rodzicielskich.

Wniosek w sprawie łączenia pracy z urlopem rodzicielskim

Wymogi formalne wniosku w sprawie łączenia pracy z urlopem rodzicielskim określa rozporządzenie w sprawie urlopów rodzicielskich. Zgodnie z § 20 tego rozporządzenia, wspomniany wniosek powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownika,
   
• określenie wymiaru czasu pracy,
   
• wskazanie okresu, w którym pracownik zamierza łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego lub jego części z wykonywaniem pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy,
   
• oświadczenie pracownika o zamiarze łączenia części urlopu rodzicielskiego powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia tego urlopu z pracą w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, z określeniem tego wymiaru, albo o braku takiego zamiaru.

Pracownik w treści wniosku powinien więc wypowiedzieć się w sprawie sposobu korzystania z urlopu rodzicielskiego, łącznie z jego częścią przedłużającą. Jest to niezbędne w celu ustalenia prawidłowego wymiaru części przedłużającej urlop.

Należy nadmienić, że w razie gdy urlop rodzicielski trwał w dniu 2 stycznia 2016 r., pracownik może złożyć wniosek w sprawie łączenia pracy z urlopem rodzicielskim w terminie, obowiązującym do 1 stycznia 2016 r. (tj. na co najmniej 14 dni przed planowanym podjęciem pracy). Wyjątek ten wynika z przepisów przejściowych.

Udzielenie urlopów z tytułu rodzicielstwa "z góry"

Zgodnie z art. 179¹ K.p. w brzmieniu obowiązującym od 2 stycznia 2016 r., pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze.

Urlop udzielony w tym trybie pracownica może dzielić z pracownikiem - ojcem wychowującym dziecko lub ubezpieczonym - ojcem dziecka (w tym przypadku dochodzi do podzielenia się pobieraniem zasiłku macierzyńskiego, a nie urlopem). Powyższa regulacja znajduje odpowiednie zastosowanie do pracownika - ojca wychowującego dziecko w przypadku, gdy matka dziecka jest ubezpieczona (nie ma statusu pracownika) i złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu i rodzicielskiemu w pełnym wymiarze. Podział urlopu następuje zgodnie z zasadami przewidującymi jego podział na maksymalnie 4 części przypadające bezpośrednio po sobie i trwające nie krócej niż 8 tygodni (z wyjątkami określonymi w art. 182^1c § 4 K.p.).

Niezbędną treść wniosku o udzielenie z góry "rocznego urlopu rodzicielskiego" określa rozporządzenie w sprawie urlopów rodzicielskich. Powinien on zawierać:

• imię i nazwisko pracownicy,
   
• imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka (dzieci), na które ma być udzielony urlop rodzicielski w pełnym wymiarze,
   
• wskazanie daty, od której ma być udzielony urlop rodzicielski w pełnym wymiarze.

Do wniosku dołącza się skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) bądź kopie tych dokumentów.

Powyższe wymogi formalne stosuje się odpowiednio do wniosku pracownika - rodzica adopcyjnego, który chce wystąpić o udzielenie mu, bezpośrednio po urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. W takim przypadku do wniosku dołącza się m.in. oświadczenie pracownika o dacie przyjęcia dziecka (dzieci) na wychowanie oraz kopię wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci), zawierającego datę urodzenia dziecka (dzieci). Do kopii wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci) pracownik powinien dołączyć poświadczenie sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu.

Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego udzielonego "z góry"

Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego udzielonego w trybie art. 179¹ K.p., tj. "z góry", może nastąpić bez zgody pracodawcy. Pracownica musi jednak dopełnić wymogów formalnych co do terminu złożenia wniosku w sprawie rezygnacji. W razie dokonania takiej rezygnacji pracownik - ojciec dziecka może zawnioskować o udzielenie urlopu w całości lub w części.

WAŻNE: Złożenie wniosku w sprawie rezygnacji z urlopu rodzicielskiego udzielonego "z góry" powinno nastąpić co najmniej na 21 dni przed przystąpieniem do pracy.

Termin na złożenie wniosku w sprawie udzielenia pozostałej części urlopu rodzicielskiego (lub jego części) jest taki sam jak w przypadku rezygnacji z tego urlopu (lub jego części) przez matkę dziecka. Wniosek w sprawie rezygnacji z "rocznego" urlopu rodzicielskiego w całości albo w części powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownicy,
   
• wskazanie daty przystąpienia do pracy.

Z kolei pracownik - ojciec dziecka wnioskując o udzielenie mu w całości lub w części urlopu rodzicielskiego, z którego zrezygnowała matka dziecka, podaje we wniosku m.in. imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka oraz wskazuje okres na który ma być udzielony urlop rodzicielski. Do wniosku dołącza skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (zagraniczny akt urodzenia dziecka) lub kopie tych dokumentów. Niezbędnym załącznikiem jest też kopia wniosku w sprawie rezygnacji z urlopu rodzicielskiego przez pracownicę - matkę dziecka lub wniosku w sprawie rezygnacji przez ubezpieczoną - matkę dziecka z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego lub jego części.

Korzystanie z urlopu rodzicielskiego przez obojga rodziców

Zgodnie ze znowelizowanym art. 182^1a K.p. urlop rodzicielski w nowych wymiarach (32 lub 34 tygodnie) przysługuje łącznie obojgu rodzicom, którzy mogą z niego korzystać jednocześnie. W takiej sytuacji łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć ustawowych wymiarów. Powyższa regulacja obowiązuje również w przypadku, gdy jeden rodzic korzysta z urlopu rodzicielskiego (z uwagi na swój status pracownika), a drugi pobiera w tym czasie zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego. Łączny wymiar urlopu i zasiłku nie może wówczas przekroczyć wymiaru urlopu rodzicielskiego. W praktyce oboje rodzice mogą więc przebywać na urlopie rodzicielskim jednocześnie przez 16 lub 17 tygodni - w zależności od przysługującego im wymiaru urlopu.