Kary dla nabywców niestosujących MPP

» Odpowiedzialność solidarna nabywcy w świetle ustawy o VAT

Zgodnie z art. 105a ustawy o VAT podatnik, o którym mowa w art. 15, na rzecz którego dokonano dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe, w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na jego rzecz, jeżeli w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.

Przyjmuje się, że podatnik miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego, jeżeli okoliczności towarzyszące tej dostawie towarów lub warunki, na jakich została ona dokonana, odbiegały od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami, w szczególności jeżeli cena za dostarczone podatnikowi towary była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od ich wartości rynkowej. Tak wynika z art. 105a ust. 2 ustawy o VAT. Przy czym jeżeli podatnik wykaże, że okoliczności lub warunki, o których mowa w art. 105a ust. 2, nie miały wpływu na niezapłacenie podatku, solidarnej odpowiedzialności nie stosuje się.

Odpowiedzialność solidarna nie ma zastosowania do transakcji, których przedmiotem są usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT oraz:

1) do nabycia towarów, o których mowa w poz. 92 załącznika nr 15 do ustawy (tj. benzyn silnikowych, olejów napędowych, gazów przeznaczonych do napędu silników spalinowych - w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym), jeżeli:

• nabycie to jest dokonywane na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego, do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających te towary, do napędu tych pojazdów,
• dostawy tych towarów dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych;

2) jeżeli powstanie zaległości podatkowych nie wiązało się z uczestnictwem podmiotu dokonującego dostawy towarów, o którym mowa w art. 105a ust. 1 w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej;

3) do nabycia towarów udokumentowanego fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza kwotę 15.000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, przy czym do przeliczania na złote kwot wyrażonych w walucie obcej stosuje się zasady przeliczania kwot stosowane w celu określenia podstawy opodatkowania;

4) do nabycia towarów, za które podatnik dokonał zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.

MF na stronie internetowej https://www.podatki.gov.pl/vat/bezpieczna-transakcja/mechanizm-podzielonej-platnosci-mpp/q-a-mpp/ na pytanie: "Czy stosowanie MPP zwalnia z przepisów dotyczących odpowiedzialności solidarnej?" odpowiedziało: "Tak, w części podatku VAT wykazanego w fakturze - zapłaconego w MPP - przepisy o odpowiedzialności solidarnej nie będą stosowane."

Uwaga

Odpowiedzialność solidarną nabywcy, o której mowa w art. 105a ustawy o VAT stosuje się do transakcji, których przedmiotem są towary wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT i które nie podlegają obowiązkowi rozliczenia przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności. Odpowiedzialności solidarnej można uniknąć poprzez zapłatę należności za takie towary (mimo braku takiego obowiązku) w systemie podzielonej płatności.

» Dokonanie płatności z pominięciem MPP

W myśl art. 108a ust. 7 ustawy o VAT, jeżeli pomimo istniejącego obowiązku, nabywca nie dokona płatności w systemie podzielonej płatności, naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego ustali dodatkowe zobowiązanie podatkowe, w wysokości odpowiadającej 30% kwoty podatku przypadającej na nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, wykazane na fakturze, której dotyczy płatność. W stosunku do osób fizycznych, które za ten sam czyn ponoszą odpowiedzialność za wykroczenie skarbowe albo za przestępstwo skarbowe, dodatkowego zobowiązania podatkowego nie ustala się.

Istnieje możliwość uniknięcia ww. sankcji, pod warunkiem, że dostawca lub usługodawca rozliczy całą kwotę VAT, która wynika z faktury.

Potwierdzeniem powyższego są objaśnienia podatkowe MF z dnia 23 grudnia 2019 r., w których czytamy: "(...) W przypadku, gdy faktura o wartości brutto 20.000 zł, VAT 3.739,84 zł będzie zawierała pozycje objęte załącznikiem nr 15, wówczas sankcja nie będzie naliczana, jeśli dostawca ujmie fakturę w ewidencji sprzedaży, przekaże informację o niej w JPK_VAT i całą kwotę VAT z tej faktury, tj. 3.739,84 zł ujmie w deklaracji VAT (...)".

Uwaga

Nie ustala się dodatkowego zobowiązania w wysokości 30% kwoty podatku wobec nabywcy w przypadku, gdy dostawca lub usługodawca rozliczy całą kwotę podatku wynikającą z faktury lub gdy nabywcą jest osoba fizyczna, która za ten sam czyn ponosi odpowiedzialność za wykroczenie skarbowe albo przestępstwo skarbowe.

» Brak oznaczenia faktury wyrazami "mechanizm podzielonej płatności"

Zgodnie z art. 106e ust. 1 pkt 18a ustawy o VAT na fakturze objętej obowiązkiem stosowania mechanizmu podzielonej płatności podatnik zobowiązany jest umieścić oznaczenie "mechanizm podzielonej płatności".

Obowiązek zapłaty należności z faktury w MPP nie jest jednak uzależniony od tego, czy na fakturze zawarto specjalne oznaczenie. Nawet jeżeli sprzedawca nie dopełnił takiego obowiązku to i tak nabywca ma obowiązek zapłaty w MPP kwoty należności za towary lub usługi z załącznika nr 15 do ustawy (jeżeli kwota brutto z faktury jest wyższa niż 15.000 zł).

Jak wyjaśnił Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 15 maja 2023 r., nr 0112-KDIL1-2.4012.125.2023.5.NF, to nabywca musi być zorientowany, co jest przedmiotem transakcji, ponieważ to on inicjuje płatność i odpowiada za wybór formy płatności. Nabywca nie może polegać więc wyłącznie na informacjach od sprzedawcy, który może chcieć uniknąć zapłacenia mu w mechanizmie podzielonej płatności, tylko musi samodzielnie analizować, jakie towary lub usługi nabył i czy wiążą się z tym dla niego określone obowiązki.

W związku z powyższym, jeżeli sprzedawca nie dopełnił obowiązku i nie oznaczył odpowiednio faktury, to nabywca i tak zobowiązany jest dokonać zapłaty w MPP (jeżeli spełnione zostały warunki określone w art. 108a ust. 1 ustawy o VAT w zakresie obowiązkowego MPP).

» Regulowanie należności poza białą listą - odpowiedzialność solidarna nabywcy w świetle Ordynacji podatkowej

Jedną z przesłanek dochowania należytej staranności w transakcjach krajowych jest sprawdzanie kontrahentów w elektronicznym wykazie podatników VAT (tzw. białej liście), prowadzonym przez szefa Krajowej Administracji Skarbowej.

Korzystanie z białej listy nie jest obowiązkowe, jednak brak weryfikacji kontrahenta może spowodować zarzut niedochowania należytej staranności w kontaktach z kontrahentem i skutkować jednocześnie brakiem prawa do odliczenia VAT od zakupu towaru/usługi.

W objaśnieniach podatkowych z dnia 20 grudnia 2019 r. w sprawie wykazu podatników VAT, MF wyjaśnia, że: "(...) Weryfikacja formalna kontrahenta jest jedną z podstawowych przesłanek branych pod uwagę przy ocenie dochowania należytej staranności przez podatników, którzy sami nie dokonali oszustwa, czy też nie wiedzieli lub nie mogli wiedzieć, że dana transakcja służy oszustwu. Obejmuje ona m.in. sprawdzenie, czy kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny lub zwolniony oraz czy jest wpisany do wykazu jako podmiot, który został wykreślony z rejestru jako podatnik VAT lub podmiot któremu odmówiono rejestracji (podkreślenie redakcji) (...)".

Jednocześnie w odpowiedzi MF na zgłoszenie nr 115484 znajdujące się w serwisie "Głos podatnika" czytamy:

"(...) Wykaz podatników VAT nie jest przeznaczony do weryfikacji w celu ustalenia, czy faktura jest prawidłowo wystawiona i czy kontrahent ma prawo odliczyć z niej podatek naliczony. Głównym celem istnienia wykazu jest możliwość sprawdzenia podatnika przed dokonaniem zapłaty, wystawieniem faktury, nawiązaniem współpracy, czyli nie ma znaczenia dla kontrahenta, kiedy podatnik złożył zgłoszenie rejestracyjne tylko od kiedy jest zarejestrowany jako podatnik VAT i czy pozostaje zarejestrowanym podatnikiem podatku VAT (figuruje w wykazie) w dniu zawierania transakcji, wystawienia faktury, zlecania przelewu płatności na poczet faktury. Natomiast brak zarejestrowania dostawcy towaru/usługodawcy jako podatnika VAT czynnego nie pozbawia automatycznie nabywcy prawa do odliczenia podatku naliczonego, z czym koresponduje obowiązek podmiotu spełniającego przesłanki do uznania go za podatnika, o którym mowa w art. 15 ustawy o VAT (...)".

MF w dokumencie pt. "Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych" dokonało rozróżnienia oceny dochowania należytej staranności na etapie rozpoczęcia współpracy z kontrahentem oraz przy jej kontynuacji wskazując kryteria formalne i transakcyjne. Przykładowo przy rozpoczęciu współpracy z kontrahentem ocena dochowania należytej staranności powinna uwzględniać dokonanie sprawdzenia formalnego statusu kontrahenta, czyli przykładowo m.in.:

• sprawdzenie rejestracji w CEIDG/KRS,
• przeanalizowanie wykazu podatników VAT (tzw. białej listy) w celu ustalenia statusu kontrahenta w zakresie VAT,
• weryfikację uzyskania wymaganych koncesji i zezwoleń dotyczących towarów będących przedmiotem planowanych transakcji,
• sprawdzenie czy osoby zawierające umowę/dokonujące transakcji posiadają umocowania do działania w imieniu kontrahenta (na podstawie danych z CEIDG lub KRS).

Przesłanki dochowania należytej staranności sugerują, że w wykazie należy sprawdzać kontrahentów, od których podatnik nabywa towary/usługi. Jednakże - zdaniem redakcji - w celu uniknięcia nieświadomego uwikłania się np. w karuzelę podatkową służącą wyłudzaniu VAT podatnicy mogą sprawdzać także kontrahentów, którym sprzedają towary/usługi.

Szef Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie art. 96b ust. 1 ustawy o VAT prowadzi w postaci elektronicznej wykaz podatników VAT, którzy:

• zostali zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni lub zwolnieni,
• nie zostali zarejestrowani lub zostali wykreśleni z rejestru,
• zostali przywróceni jako podatnicy VAT.

Wykaz taki jest aktualizowany w dni robocze, raz na dobę. Z tym, że zgodnie z wyjaśnieniami znajdującymi się na stronie internetowej www.podatki.gov.pl: "(...) Rachunki bankowe w wykazie są widoczne następnego dnia po aktualizacji danych podatnika w bazach danych KAS. Zgłoszenia aktualizacyjne tj. NIP-2, NIP-7, NIP-8 lub przez wnioski CEIDG-1 są obsługiwane niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 dni roboczych od dnia ich wpływu do urzędu skarbowego (...)".

Nabywca (podatnik VAT) odpowiada solidarnie wraz z dostawcą towaru lub usługodawcą (zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT) za jego zaległości podatkowe - w przypadku zapłaty należności za dostawę towarów lub świadczenie usług na rachunek inny niż rachunek dostawcy zawarty na dzień zlecenia przelewu w wykazie podmiotów prowadzonym przez szefa KAS. Odpowiedzialność ta ograniczona jest do wysokości kwoty podatku VAT, proporcjonalnie przypadającej na tę dostawę towarów lub to świadczenie usług. Powyższe dotyczy transakcji pomiędzy przedsiębiorstwami o wartości przekraczającej 15.000 zł lub równowartość tej kwoty.

Ustawodawca wprowadził możliwość uwolnienia się od ww. odpowiedzialności solidarnej, jeżeli zapłata należności przez podatnika:

1) wynika z transakcji innej niż określona w art. 19 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2024 r. poz. 236) lub

2) została dokonana przelewem na rachunek inny niż zawarty na dzień zlecenia przelewu w wykazie podmiotów, o którym mowa w art. 96b ust. 1 ustawy o VAT, a podatnik złożył przy pierwszej zapłacie należności przelewem na ten rachunek zawiadomienie o zapłacie należności na ten rachunek do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla podatnika, który dokonał zapłaty należności, w terminie 7 dni od dnia zlecenia przelewu, lub

3) została dokonana przelewem na rachunek banku lub rachunek spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej:

a) służący do dokonywania rozliczeń z tytułu nabywanych przez ten bank lub tę kasę wierzytelności pieniężnych lub

b) wykorzystywany przez ten bank lub tę kasę do pobrania należności od nabywcy towarów lub usługobiorcy za dostawę towarów lub świadczenie usług, potwierdzone fakturą, i przekazania jej w całości albo części dostawcy towarów lub usługodawcy, lub

c) prowadzony przez ten bank lub tę kasę w ramach gospodarki własnej, niebędący rachunkiem rozliczeniowym

- jeżeli odpowiednio bank, spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa lub podmiot będący wystawcą faktury, wraz z informacją o numerze rachunku do zapłaty, przekazali podatnikowi informację, że rachunek wskazany do zapłaty jest rachunkiem, o którym mowa w lit. a), b) lub c), lub

4) została dokonana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności, lub

5) wynika z faktury dokumentującej czynności z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, importu towarów, importu usług lub dostawy towarów rozliczanej przez nabywcę.

Powyższe wynika z art. 117ba § 1 i 3 Ordynacji podatkowej.

Zatem nabywca może uniknąć powyższej odpowiedzialności, jeżeli m.in. złoży zawiadomienie ZAW-NR o zapłacie za transakcję przelewem na rachunek kontrahenta niewidniejący w dniu zlecenia przelewu w ww. wykazie lub dokona zapłaty z zastosowaniem MPP. 

W odpowiedzi MF z dnia 24 listopada 2022 r., nr PT8.054.2.2022 na interpelację poselską nr 37151 wynika, że:

"(...) jeżeli zapłata za transakcję zostanie dokonana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności sankcje, w tym również w podatkach dochodowych PIT i CIT, nie będą stosowane gdyż zapłata należności dokonana w tym modelu zabezpiecza budżet państwa przed ryzykiem nieodprowadzenia VAT przez dostawcę.

Podatnik mając możliwość dokonania zapłaty z użyciem komunikatu przelewu (przypis redakcji: tj. z zastosowaniem MPP) nie jest więc w ogóle obowiązany do sprawdzania czy rachunek sprzedawcy figuruje w wykazie (podkreślenie redakcji) (...)".