Uregulowania w zakresie pracy zdalnej, trzeźwości pracowników i badań profilaktycznych

Na posiedzeniu sejmowym w dniu 1 grudnia 2022 r. uchwalona została ustawa z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Wprowadza ona szereg regulacji dotyczących wykonywania pracy zdalnej oraz badania trzeźwości pracowników. Modyfikuje też zasady przeprowadzania badań profilaktycznych. Na dzień oddania dodatku do druku ustawa została rozpatrzona przez Senat, który wniósł do niej poprawki. Obecnie ustawa oczekuje na rozpatrzenie tych poprawek przez Sejm i ostateczne uchwalenie.

Praca zdalna

Nowe przepisy w zakresie pracy zdalnej po raz pierwszy wprowadzają tę formę świadczenia pracy do Kodeksu pracy. Wraz z kodeksowym uregulowaniem pracy zdalnej zostaną uchylone dotychczasowe przepisy o telepracy.

Przepisy nowelizujące określają tryb wprowadzenia pracy zdalnej w danym zakładzie pracy. Pracę zdalną będzie można wprowadzić na podstawie uzgodnień między pracodawcą a pracownikiem, przy przyjmowaniu pracownika do pracy lub w trakcie zatrudnienia. Dopuszczalne będzie też jednostronne wprowadzenie pracy zdalnej przez pracodawcę, w okresie:

• obowiązywania stanu nadzwyczajnego, stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu lub
• w którym zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w dotychczasowym miejscu pracy pracownika nie jest czasowo możliwe z powodu działania siły wyższej - jeżeli pracownik złoży bezpośrednio przed wydaniem polecenia oświadczenie (w postaci papierowej lub elektronicznej), że posiada warunki lokalowe i techniczne do wykonywania pracy zdalnej.

Pracodawca będzie mógł w każdym czasie cofnąć polecenie wykonywania pracy zdalnej wydane w tym trybie za co najmniej dwudniowym uprzedzeniem.

Przed wdrożeniem pracy zdalnej wobec konkretnego pracownika lub grupy pracowników konieczne będzie uregulowanie zasad tej pracy na poziomie zakładowym w odpowiednich aktach prawa zakładowego, tj. w:

• porozumieniu zawieranym między pracodawcą a zakładową organizacją związkową,
• regulaminie - w razie braku zakładowej organizacji związkowej lub niezawarcia porozumienia z tą organizacją,
• porozumieniu zawartym z pracownikiem, jeżeli nie został wydany regulamin lub w jednostronnym poleceniu wykonywania pracy zdalnej.

Powyższe wymogi formalne nie będą obowiązywały w przypadku tzw. okazjonalnej pracy zdalnej, tj. pracy zdalnej świadczonej każdorazowo na wniosek zainteresowanego pracownika. Zgodnie z sejmową wersją ustawy wymiar okazjonalnej pracy zdalnej ma wynosić 24 dni w roku kalendarzowym. Senat w ramach zgłoszonych poprawek podwyższył ten wymiar do 30 dni.

Obowiązki i uprawnienia

Zgodnie z ustawą nowelizującą obowiązkiem pracodawcy w związku z wprowadzeniem w zakładzie pracy zdalnej będzie m.in.:

• zapewnienie pracownikowi materiałów i narzędzi pracy, w tym urządzeń technicznych, niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej,
• pokrycie kosztów związanych z instalacją, serwisem, eksploatacją i konserwacją narzędzi pracy, kosztów energii elektrycznej oraz niezbędnych usług telekomunikacyjnych,
• pokrycie innych (niż określone powyżej) kosztów bezpośrednio związanych z wykonywaniem pracy zdalnej, jeżeli zwrot takich kosztów został określony w dotyczącym pracy zdalnej: porozumieniu, regulaminie, jednostronnym poleceniu lub porozumieniu zawartym z pracownikiem,
• zapewnienie pracownikowi wykonującemu pracę zdalną szkolenia i niezbędnej pomocy technicznej.

Jeżeli pracownik będzie wykonywał pracę zdalną na własnym sprzęcie, będzie miał prawo do ekwiwalentu pieniężnego w wysokości ustalonej z pracodawcą w porozumieniu. Ustawa nowelizująca przewiduje możliwość zastąpienia ekwiwalentu ryczałtem.

Na potrzeby wykonywania pracy zdalnej pracodawca będzie musiał określić procedury ochrony danych osobowych oraz przeprowadzać, w miarę potrzeby, instruktaż i szkolenie w tym zakresie. Z kolei pracownik wykonujący pracę zdalną będzie zobowiązany do potwierdzenia, że zapoznał się z tymi procedurami. Na pracodawcy będzie też ciążył obowiązek przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy zdalnej, przy czym może to być uniwersalna ocena ryzyka zawodowego dla poszczególnych grup stanowisk pracy zdalnej. Należy podkreślić, że nie wszystkie prace mogą być wykonywane zdalnie. Ustawa nowelizująca zawiera katalog prac wyłączonych z tej możliwości (patrz ramka).

Badanie trzeźwości pracowników

W myśl przepisów ustawy nowelizującej pracodawca, który chce przeprowadzać kontrole trzeźwości pracowników, będzie musiał uprzednio:

• określić grupę pracowników, których może dotyczyć kontrola trzeźwości oraz sposób jej przeprowadzenia - w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie posiada przepisów zakładowych,
• poinformować pracowników o wprowadzeniu kontroli trzeźwości w sposób przyjęty w danym zakładzie, nie później niż na 2 tygodnie przed wdrożeniem możliwości przeprowadzania kontroli trzeźwości.

Kontrola trzeźwości będzie dopuszczalna tylko wtedy, gdy będzie to niezbędne dla zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Celem tej kontroli może być nie tylko wykrycie alkoholu w organizmie pracownika, ale również innych środków działających podobnie do alkoholu. Szczegółowe zasady badania trzeźwości pracowników oraz wykaz środków działających podobnie do alkoholu ma określić rozporządzenie.

Badania w ramach programu

Ustawa nowelizująca wprowadza zmiany w art. 229 K.p., dotyczącym badań profilaktycznych. Zgodnie z art. 229 § 6 K.p. badania te odbywają się na koszt pracodawcy, a pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy. Ustawa nowelizująca dodaje do tego paragrafu słowa "z zastrzeżeniem § 6¹". Paragraf 6¹ stanowi natomiast, że w przypadku, gdy pracownik skierowany na wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie spełnia warunki objęcia programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, lekarz przeprowadzający wymienione badania kieruje pracownika, za jego zgodą, do udziału we wspomnianym programie.

Jeżeli pracownik wykona wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie zgodnie z programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, badania te są finansowane na zasadach określonych w tym programie. Przy czym w razie konieczności przejazdu pracownika do innej miejscowości w celu wykonania badań w ramach danego programu, pracodawca zwraca koszty przejazdu na zasadach dotyczących podróży służbowych. Jeżeli zakres badań określonych we wspomnianych programach nie odpowiada pełnemu zakresowi badań wymaganych do wydania orzeczenia przez lekarza medycyny pracy, lekarz ten skieruje pracownika na inne konieczne badania.

Wejście w życie zmian

Ustawa nowelizująca w zakresie badania trzeźwości i badań profilaktycznych ma wejść w życie po upływie 14 dni od publikacji tej ustawy, natomiast, zgodnie z sejmową wersją ustawy, przepisy o pracy zdalnej po upływie 2 miesięcy od dnia publikacji. Senat zaproponował przedłużenie tego okresu o 1 miesiąc.