Wdowiec samotnie wychowujący małoletnie dziecko

Podatnik po śmierci małżonka w 2020 r., przez część roku samotnie wychowywał uczące się dziecko, które nie ukończyło 25 roku życia. Czy może on rozliczyć swoje dochody wraz z dochodami zmarłego współmałżonka i jednocześnie skorzystać z rozliczenia jako samotny rodzic?

Nie, obu wskazanych sposobów opodatkowania nie można łączyć.

Rozliczenie ze zmarłym współmałżonkiem

Każdy podatnik podlega odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych dochodów. Zasada ta ma zastosowanie również do małżonków, co wprost wynika z art. 6 ust. 1 updof. Od tej zasady są jednak wyjątki. Podatnicy pozostający w związku małżeńskim mogą w określonych przypadkach złożyć zeznanie podatkowe zawierające wniosek o łączne opodatkowanie swoich dochodów. Z uprawnienia tego mogą również korzystać podatnicy, których małżonek zmarł, jeżeli między małżonkami istniała w roku podatkowym wspólność majątkowa.

Zasady i warunki rozliczenia dochodów małżonków, z których jeden zmarł, określają regulacje zawarte w art. 6a updof. Wynika z nich, że rozliczenie dochodów podatnika (wdowca) wspólnie z dochodami zmarłego małżonka, jest możliwe gdy:

• podatnik zawarł związek małżeński przed rozpoczęciem roku podatkowego, a jego współmałżonek zmarł w trakcie roku podatkowego, lub
   
• podatnik pozostawał w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy, a jego współmałżonek zmarł po upływie roku podatkowego, a przed złożeniem zeznania podatkowego.

Na wniosek zawarty w zeznaniu, wdowiec opodatkowuje łącznie sumę swoich dochodów i dochodów współmałżonka, uprzednio odrębnie pomniejszonych o odliczenia, które przysługują jemu oraz jego zmarłemu współmałżonkowi. Z kolei podatek oblicza się w podwójnej wysokości podatku obliczonego według skali podatkowej od połowy tych łącznych dochodów.

Wspólnemu rozliczeniu dochodów nie stoi na przeszkodzie, że wdowiec bądź jego zmarły współmałżonek w roku podatkowym:

• nie uzyskał przychodów ze źródeł podlegających opodatkowaniu według skali podatkowej lub
• osiągnął dochody w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku.

Możliwość skorzystania przez wdowca z preferencyjnego sposobu rozliczenia wyklucza wystąpienie okoliczności, o których mowa w art. 6 ust. 8 updof, czyli gdy w roku podatkowym do któregokolwiek z małżonków miały zastosowanie przepisy:

• o podatku liniowym (art. 30c updof),
• ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (z wyjątkiem przepisów regulujących opodatkowanie ryczałtem przychodów z prywatnego najmu - art. 6 ust. 9 updof),
• ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym lub
• ustawy z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.

Rozliczenie samotnego rodzica

W przypadku gdy dochodzi do śmierci jednego z małżonków, którzy wychowywali wspólne dzieci, o których mowa w art. 6 ust. 4 updof, drugi z rodziców może uzyskać status osoby samotnie wychowującej dziecko w rozumieniu wskazanego przepisu. Jako samotny rodzic, taki podatnik w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym zmarł jego współmałżonek, może skorzystać z preferencyjnego sposobu opodatkowania polegającego na tym, że podatek określa on w podwójnej wysokości podatku obliczonego według skali podatkowej od połowy swoich dochodów (powiększonych ewentualnie o dochody dziecka małoletniego na zasadach z art. 7 updof).

Samotny rodzic może zastosować ten sposób rozliczenia, pod warunkiem, że:

• wyrazi wniosek o zastosowanie tego sposobu rozliczenia w zeznaniu podatkowym,
• w stosunku do podatnika oraz do jego dziecka nie zachodzą okoliczności określone w art. 6 ust. 8 updof, a więc gdy nie podlegali wskazanym tam przepisom.

Z okoliczności opisanych w pytaniu wynika, że małżonek podatnika zmarł w trakcie roku. W rezultacie przez część roku podatkowego podatnik, jako samotny rodzic (tu: wdowiec), miał na wychowaniu uczące się dziecko, które nie ukończyło 25 roku życia. W tych okolicznościach podatnik, co do zasady, może za dany rok podatkowy rozliczyć dochody na preferencyjnych zasadach. Musi jednak zdecydować, czy będzie to rozliczenie przewidziane dla wdowca czy dla samotnego rodzica. Obu preferencji nie można bowiem łączyć. Stanowi o tym wprost art. 6a ust. 2 pkt 3 updof.

Decydując się na określony sposób opodatkowania, podatnik musi wziąć pod uwagę, czy spełnia wszystkie przesłanki do jego zastosowania. Gdyby zatem nie mógł rozliczyć się np. ze zmarłym małżonkiem, to może wybrać drugi sposób rozliczenia, czyli jako samotny rodzic.

Warto zauważyć, że gdyby podatnik błędnie zastosował jedną z omówionych preferencji, ale spełnia warunki do drugiej, będzie mógł ją zastosować poprzez korektę zeznania. Od 2018 r. nie obowiązuje bowiem zastrzeżenie, że wniosek o ich zastosowanie musi być wyrażony w zeznaniu podatkowym złożonym w terminie określonym na jego złożenie, czyli do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym.