Odpowiedzialność za długi nabywanego przedsiębiorstwa

Ryzykowna transakcja

Przedsiębiorstwa, rozumiane jako zorganizowany zespół składników służący do prowadzenia działalności gospodarczej, zmieniają swoich właścicieli - przede wszystkim w wyniku sprzedaży. Taka transakcja niesie dla nabywcy ryzyko przejęcia odpowiedzialności za podatki niezapłacone przez zbywającego. Wynika to z art. 112 Ordynacji podatkowej.

Nowy właściciel odpowiada całym swoim majątkiem, solidarnie z podatnikiem, za zaległości podatkowe związane z działalnością gospodarczą nabytego przedsiębiorstwa powstałe do dnia dokonania transakcji, np. z tytułu podatku akcyzowego, CIT, VAT. Takim ryzykiem nie są jednak obarczone nabycia finalizowane w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym.

Odpowiedzialność podatkowa nowego właściciela jest ograniczona. Wysokość kwot dochodzonych od niego nie może przewyższać wartości przedsiębiorstwa. Nabywca nie odpowiada ponadto za podatki niepobrane oraz pobrane, a niewpłacone w związku ze sprawowaniem przez zbywcę funkcji płatnika lub inkasenta. Nie musi również pokrywać odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz oprocentowania od niezwróconych w terminie zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług, powstałych po dniu nabycia. Odpowiedzialności za wskazane kategorie należności nie uniknie się jednak w przypadku, gdy transakcja zachodzi między członkami rodziny. Mowa o sytuacjach, w których nabywcą jest małżonek zbywcy, zstępny, wstępny, rodzeństwo, małżonek zstępnego, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia lub konkubent (konkubina).

Zaświadczenie ZAS-Z dla nabywcy

Ryzyko spłaty długów podatkowych zbywcy można zminimalizować, a wręcz - wyeliminować. Potencjalny przyszły właściciel ma prawo wcześniej sprawdzić swojego kontrahenta.

Organy podatkowe wystawiają zaświadczenia o zaległościach podatkowych zbywającego. Nabywca nie odpowiada za niewykazane w tym dokumencie długi związane z działalnością przedsiębiorstwa, pod warunkiem że transakcja dojdzie do skutku w ciągu miesiąca od jego wydania. Urząd skarbowy może dochodzić od niego spłaty zaległości podatkowych i innych należności zbywającego powstałych po wydaniu zaświadczenia, a przed dniem nabycia, jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło więcej niż 30 dni. Zaświadczenie uzyskane po zbyciu przedsiębiorstwa nie ma natomiast żadnego znaczenia prawnego. Rozwiązanie to wprowadzono po to, aby chronić potencjalnego nowego właściciela przedsiębiorstwa, a nie modyfikować jego sytuację już po zrealizowaniu transakcji (por. wyrok NSA z dnia 11 lutego 2014 r., sygn. akt II FSK 338/12).

Nabywca, aby mógł korzystać z opisanej ochrony, nie może dysponować dowolnym zaświadczeniem o braku lub stanie zaległości podatkowych zbywającego. Musi posiadać dokument oznaczony symbolem ZAS-Z - wystawiany na podstawie art. 306g Ordynacji podatkowej. Inne zaświadczenie, nawet jeżeli wynika z niego brak zaległości podatkowych zbywcy, nie stanowi podstawy wyłączenia odpowiedzialności nabywcy. Może ono co najwyżej pełnić funkcję informacyjną (por. wyrok NSA z dnia 28 listopada 2014 r., sygn. akt I FSK 1662/13).

Wniosek o wydanie zaświadczenia o długach podatkowych związanych z prowadzaniem działalności przez nabywane przedsiębiorstwo może złożyć zbywający albo nabywca. W tym drugim przypadku wymagana jest jednak zgoda zbywającego (wyrażona na piśmie lub w formie dokumentu elektronicznego).

Decyzja podatkowa

Urząd skarbowy orzeka w formie decyzji o odpowiedzialności nowego właściciela za długi zbywcy. Takie rozstrzygnięcie nie może być jednak wydane, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat. Stanowi o tym art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej.

Termin przedawnienia prawa do wydania wspomnianej decyzji nie podlega zawieszeniu lub przerwaniu. Sądy administracyjne konsekwentnie stoją na stanowisku, że wydania decyzji nie należy utożsamiać z doręczeniem jej adresatowi. Wydanie to sporządzenie odpowiedniego aktu, czego wyrazem jest jego podpisanie przez uprawnioną osobę i opatrzenie datą. Decyzja o odpowiedzialności za cudze podatki może być więc doręczona po upływie wspomnianego 5-letniego terminu (por. wyrok NSA z dnia 11 października 2017 r., sygn. akt II FSK 2115/17). O ile przy tym organ podatkowy pierwszej instancji orzekł o odpowiedzialności osoby trzeciej z zachowaniem terminu określonego w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej, to organ odwoławczy może orzekać także po upływie tego terminu. Z tym jednak zastrzeżeniem, że nie wolno mu zwiększyć zakresu odpowiedzialności osoby trzeciej w porównaniu do zakresu wynikającego z decyzji organu pierwszej instancji (por. wyrok NSA z dnia 2 sierpnia 2017 r., sygn. akt I GSK 1262/15).

Termin płatności zobowiązania ustalonego nabywcy, co do zasady, wynosi 14 dni od dnia doręczenia mu decyzji. Zobowiązanie wynikające z tej decyzji przedawnia się po 3 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została ona doręczona adresatowi. Ten termin może jednak wydłużyć się w wyniku zawieszenia lub przerwania jego biegu. Zawieszenie jest efektem udzielenia nabywcy ulgi w spłacie jego zobowiązania - odroczenia płatności lub rozłożenia na raty. Upływ terminu przedawnienia przerywa natomiast ogłoszenie upadłości oraz zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym nabywca został powiadomiony. Termin biegu przedawnienia po jego przerwaniu wynosi 3 lata.