Dowody w postępowaniu podatkowym

Celem postępowania podatkowego jest rozstrzygnięcie w formie decyzji sprawy podatkowej, np. określenie wysokości zobowiązania podatkowego czy orzeczenie o odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości podatnika.

Otwarty katalog

Decyzja podatkowa musi być wydana na podstawie rzetelnego i kompletnego materiału dowodowego. Katalog dowodów jest otwarty. Dowodem może być wszystko, co przyczyni się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi podatkowemu z urzędu nie wymagają dowodu. Fakty znane organowi podatkowemu z urzędu muszą być jednak zakomunikowane podatnikowi.

Podatnik będący stroną postępowania podatkowego ma prawo składać wnioski o przeprowadzenie określonych dowodów, np. przesłuchanie członka rodziny w charakterze świadka, wskazując okoliczności wymagające udowodnienia. Wnioski dowodowe można wnosić na każdym etapie postępowania podatkowego - także po wyznaczeniu przed wydaniem decyzji terminu do zapoznania się z całym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Nie są one jednak automatycznie akceptowane. Urząd skarbowy nie ma obowiązku przeprowadzać wszystkich zgłaszanych przez podatnika dowodów. Przesądza o tym art. 188 Ordynacji podatkowej. Żądanie przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te są stwierdzone wystarczająco innym dowodem. Urząd skarbowy analizuje więc, czy: okoliczność przedstawiona we wniosku dowodowym ma znaczenie dla rozstrzygnięcia, przeprowadzenie dowodu jest możliwe, przyczyni się to do wyjaśnienia sprawy itp.

Księgi i dokumenty

Podstawą weryfikacji rozliczeń podatnika są przede wszystkim posiadane przez niego dokumenty: księgi i ewidencje, dowody księgowe, umowy itp.

Urząd skarbowy ma prawo zażądać udostępnienia ksiąg, ewidencji i dowodów księgowych w formie JPK. Struktury JPK przekazywane na wezwanie to: księgi rachunkowe (JPK_KR), wyciągi bankowe (JPK_WB), magazyn (JPK_MAG), faktury (JPK_FA), faktury wystawiane w przypadku nabycia produktów rolnych od rolnika ryczałtowego (JPK_FA_RR), podatkowa księga przychodów i rozchodów (JPK_PKPIR), ewidencja przychodów (JPK_EWP). Warunkiem realizacji żądania jest prowadzenie księgi podatkowej lub tworzenie dowodu księgowego przy użyciu programu komputerowego. Pliki można przekazać za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej (np. odpowiednio przystosowanego programu księgowego czy komercyjnej aplikacji on-line) lub na informatycznych nośnikach danych (np. na karcie pamięci).

Ustalenia faktyczne często opierają się na dokumentach urzędowych. Taką rangę mają pisma sporządzone w odpowiedniej formie przez organy władzy publicznej oraz inne jednostki uprawnione do wydawania dokumentów urzędowych na podstawie przepisów prawa. Dokumentami urzędowymi są decyzje administracyjne, akty stanu cywilnego, pocztowe dowody doręczenia adresatom przesyłek, akty notarialne itp. Takie pisma mają szczególną moc dowodową. Przyjmuje się bowiem, że są autentyczne - wystawione przez uprawniony podmiot, oraz wiarygodne - zgodne z prawdą. Stanowią dowód tego, co zostało w nich stwierdzone. Faktów wynikających z dokumentów urzędowych nie trzeba udowadniać. Dokument urzędowy można mimo wszystko podważyć. Wymaga to przeprowadzenia dowodu przeciwko jego autentyczności lub zgodności z prawdą.

Zeznania i opinie

Urzędnicy, ustalając stan faktyczny sprawy, często posiłkują się relacjami świadków, zeznaniami strony oraz opiniami biegłych.

Świadkiem może być w zasadzie każdy, kto jest zdolny do komunikowania swoich spostrzeżeń, a ze względu na posiadaną wiedzę może przyczynić się do ustalenia określonych faktów. Prawo odmowy złożenia zeznań przysługuje wąskiemu gronu osób (osób fizycznych wezwanych na świadków w sprawie innej osoby fizycznej). Do tej grupy należą najbliżsi strony: jego małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaci pierwszego stopnia oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy złożenia zeznań przysługuje także po ustaniu małżeństwa oraz stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Organy podatkowe coraz częściej korzystają z zeznań świadków uzyskanych w ramach innych procedur, przede wszystkim karnych i karnych skarbowych, bez wzywania już tych osób ponownie na przesłuchanie w toku postępowania podatkowego.

Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być opinie biegłych. Organ podatkowy powinien korzystać z pomocy ekspertów, jeśli wyjaśnienie zagadnienia mającego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiedzy specjalistycznej z określonej dziedziny, np. medycyny, procesów technologicznych, inżynierii czy motoryzacji. Zwrócenie się do biegłego o wydanie opinii jest jednak opcją, a nie obowiązkiem. W drodze wyjątku powołanie biegłego następuje z urzędu, jeżeli wymóg sporządzenia przez niego opinii wynika z przepisów prawa podatkowego, np. z art. 19 ust. 4 ustawy o pdof (w przypadku kwestionowania określonej w umowie ceny nieruchomości lub prawa majątkowego).