Odszkodowania nie podlegają opodatkowaniu VAT

Obowiązek wypłacenia na rzecz Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) rekompensaty od zakładu górniczego nie stanowi zapłaty za wykonaną usługę, lecz odszkodowanie (w postaci dodatkowych kosztów zabezpieczenia przed powstaniem szkód związanych z ruchem zakładu górniczego), wynikające z konieczności poniesienia przez GDDKiA wyższych kosztów realizacji inwestycji.

GDDKiA we wniosku o udzielenie interpretacji stanu faktycznego wskazała, że w ramach realizowanej przez Skarb Państwa inwestycji wystąpiła potrzeba wykonania przez wykonawcę inwestycji - konsorcjum firm - zabezpieczeń profilaktycznych na wpływy eksploatacji górniczej drogi ekspresowej na terenach górniczych. Wykonawca miał uzgodnić projektowane rozwiązania z prowadzącym na tym terenie działalność górniczą - zakładem górniczym (dalej: K.). Zakres terytorialny oraz rzeczowy podlegający zabezpieczeniu profilaktycznemu na wpływ eksploatacji górniczej został uzgodniony przez strony. GDDKiA jest zobowiązana do sporządzenia kosztorysów różnicowych w kwocie netto na bazie Katalogów Nakładów Rzeczowych, wskazujących różnicę pomiędzy kosztami wykonania danego elementu inwestycji z zabezpieczeniem przed oddziaływaniem szkodliwych wpływów eksploatacji górniczej i kosztami wykonania tego samego elementu bez takiego zabezpieczenia. Zwrot kosztów przez K. na rzecz GDDKiA odbywać się będzie na warunkach określonych w ugodach. W związku z tym GDDKiA zapytała, czy zwrot kosztów od zakładu górniczego na rzecz inwestora nieuznawanego na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT za podatnika podatku VAT w zakresie realizowanych przez GDDKiA zadań statutowych, z tytułu wykonanych przez wykonawcę inwestycji drogowej zabezpieczeń profilaktycznych przed wpływami eksploatacji górniczej, stanowi świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ustawy o VAT i powinno zostać opodatkowane tym podatkiem. Zdaniem GDDKiA zabezpieczenia profilaktyczne przed wpływami eksploatacji górniczej, realizowane przez GDDKiA w ramach zadań statutowych, których koszty są zwracane przez K., jako nakłady, nie powinny być zidentyfikowane jako świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ustawy o VAT, a wyłącznie jako zapłata odszkodowania za poczynione nakłady. W konsekwencji GDDKiA, nie ma obowiązku wystawić faktury. Dokumentem właściwym jest nota księgowa. Organ podatkowy uznał stanowisko to za nieprawidłowe. GDDKiA wniosła skargę do WSA, który uznał ją za zasadną.

Jak wyjaśnił WSA w rozpoznawanej sprawie, należy rozstrzygnąć czy uzyskane od zakładu górniczego świadczenie jest odszkodowaniem czy też świadczeniem pieniężnym za wykonaną przez GDDKiA na jego rzecz usługę, oraz czy w opisanej sytuacji do GDDKiA ma zastosowanie regulacja z art. 15 ust. 6 ustawy o VAT. Sąd wskazał, że dostawa towarów lub świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem VAT wtedy, gdy są wykonane odpłatnie oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą), istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne. Przenosząc te rozważania na rozpoznawaną sprawę Sąd uznał, że czynności wykonywane w ramach zapobiegania szkodom górniczym, usuwania i naprawiania szkód górniczych przez podmiot zobowiązany do tych czynności, zostały uregulowane przepisami Prawa geologicznego i górniczego, zwanego dalej ustawą, jak również Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 144 ust. 1 ustawy, właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody, na zasadach określonych ustawą. Zgodnie z art. 145 jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, do naprawiania szkód, o których mowa w art. 144 ust. 1 i 2 ustawy, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. W myśl art. 146 ust. 1 ustawy, odpowiedzialność za szkodę ponosi przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda, natomiast stosownie do art. 147 ust. 1 ustawy przywrócenie stanu poprzedniego może w szczególności nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju. W art. 147 ust. 3 ustawy ustawodawca wskazał podmiot, na którym ciąży obowiązek naprawienia szkody, i tak stosownie do tego artykułu obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego ciąży na tym, kto jest odpowiedzialny za szkodę. Poszkodowany za zgodą podmiotu odpowiedzialnego za szkodę, może wykonać obowiązek w zamian za zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej. Stosownie do art. 148 ustawy, jeżeli poszkodowany poniósł nakłady na naprawienie szkody, odszkodowania ustala się z uwzględnieniem wartości uzasadnionych nakładów. Mocą art. 150 tej ustawy ustawodawca wskazał, że przepisy o naprawianiu szkód określonych niniejszym działem stosuje się odpowiednio do zapobiegania tym szkodom.

W ocenie Sądu nie mamy do czynienia ze świadczeniem przez GDDKiA usług, ale otrzymaniem od zakładu górniczego odszkodowania.

W konsekwencji NSA stwierdził, że GDDKiA nie będzie zobowiązana do wystawienia faktury na rzecz zakładu górniczego w związku z otrzymanym odszkodowaniem, gdyż wypłacone przez zakład górniczy świadczenie nie stanowi wynagrodzenia za czynności podlegające opodatkowaniu VAT i nie powinno być udokumentowane fakturą.

(wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z dnia 12 grudnia 2019 r., sygn. akt I SA/Go 733/19 - orzeczenie nieprawomocne)